(ฆ) ตมญฺโญ เอวมาห – ‘‘อตฺถิ โข, โภ, เอโส อตฺตา ยํ ตฺวํ วเทสิฯ เนโส นตฺถีติ วทามิฯ โน จ โข, โภ, อยํ อตฺตา เอตฺตาวตา ปรมทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานปฺปตฺโต โหติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? ยเทว ตตฺถ ปีติคตํ เจตโส อุปฺปิลาวิตํ, เอเตน เอตํ โอฬาริกํ อกฺขายติฯ ยโต โข, โภ, อยํ อตฺตา ปีติยา จ วิราคา…เป.… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, เอตฺตาวตา โข, โภ, อยํ อตฺตา ปรมทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานปฺปตฺโต โหตี’’ติฯ อิตฺเถเก สโต สตฺตสฺส ปรมทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานํ ปญฺญเปนฺติฯ

(ง) ตมญฺโญ เอวมาห – ‘‘อตฺถิ โข, โภ, เอโส อตฺตา ยํ ตฺวํ วเทสิฯ เนโส นตฺถีติ วทามิฯ โน จ โข, โภ, อยํ อตฺตา เอตฺตาวตา ปรมทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานปฺปตฺโต โหติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? ยเทว ตตฺถ สุขปีติ เจตโส อาโภโค, เอเตน เอตํ โอฬาริกํ อกฺขายติฯ ยโต โข, โภ, อยํ อตฺตา สุขสฺส จ ปหานา…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, เอตฺตาวตา โข, โภ, อยํ อตฺตา ปรมทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานปฺปตฺโต โหตี’’ติฯ อิตฺเถเก สโต สตฺตสฺส ปรมทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานํ ปญฺญเปนฺติฯ อิเม ปญฺจ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาทาฯ

ปญฺจกํฯ

6. ฉกฺกนิทฺเทโส

(1) ฉ วิวาทมูลานิ

[944] ตตฺถ กตมานิ ฉ วิวาทมูลานิ? โกโธ, มกฺโข, อิสฺสา, สาเฐยฺยํ, ปาปิจฺฉตา, สนฺทิฏฺฐิปรามาสิตา – อิมานิ ฉ วิวาทมูลานิฯ

(2) ฉ ฉนฺทราคา

ตตฺถ กตเม ฉ ฉนฺทราคา? ฉนฺทราคา เคหสิตา ธมฺมาฯ มนาปิเยสุ รูเปสุ เคหสิโต ราโค สาราโค จิตฺตสฺส สาราโค, มนาปิเยสุ สทฺเทสุ…เป.… มนาปิเยสุ คนฺเธสุ…เป.… มนาปิเยสุ รเสสุ…เป.… มนาปิเยสุ โผฏฺฐพฺเพสุ…เป.… มนาปิเยสุ ธมฺเมสุ เคหสิโต ราโค สาราโค จิตฺตสฺส สาราโค – อิเม ฉ ฉนฺทราคาฯ

(3) ฉ วิโรธวตฺถูนิ

ตตฺถ กตมานิ ฉ วิโรธวตฺถูนิ? อมนาปิเยสุ รูเปสุ จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส, อมนาปิเยสุ สทฺเทสุ…เป.… อมนาปิเยสุ คนฺเธสุ…เป.… อมนาปิเยสุ รเสสุ…เป.… อมนาปิเยสุ โผฏฺฐพฺเพสุ…เป.… อมนาปิเยสุ ธมฺเมสุ จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อิมานิ ฉ วิโรธวตฺถูนิฯ

(4) ฉ ตณฺหากายา

ตตฺถ กตเม ฉ ตณฺหากายา? รูปตณฺหา, สทฺทตณฺหา, คนฺธตณฺหา, รสตณฺหา, โผฏฺฐพฺพตณฺหา, ธมฺมตณฺหา – อิเม ฉ ตณฺหากายาฯ

(5) ฉ อคารวา

[945] ตตฺถ กตเม ฉ อคารวา? สตฺถริ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, ธมฺเม อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, สงฺเฆ อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, สิกฺขาย อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, อปฺปมาเท อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, ปฏิสนฺถาเร อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส – อิเม ฉ อคารวาฯ

(6) ฉ ปริหานิยา ธมฺมา

ตตฺถ กตเม ฉ ปริหานิยา ธมฺมา? กมฺมารามตา, ภสฺสารามตา, นิทฺทารามตา, สงฺคณิการามตา, สํสคฺคารามตา, ปปญฺจารามตา – อิเม ฉ ปริหานิยา ธมฺมาฯ

(7) อปเรปิ ฉ ปริหานิยา ธมฺมา

[946] ตตฺถ กตเม อปเรปิ ฉ ปริหานิยา ธมฺมา? กมฺมารามตา, ภสฺสารามตา, นิทฺทารามตา, สงฺคณิการามตา, โทวจสฺสตา, ปาปมิตฺตตา – อิเม ฉ ปริหานิยา ธมฺมาฯ

(8) ฉ โสมนสฺสุปวิจารา

ตตฺถ กตเม ฉ โสมนสฺสุปวิจารา? จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา โสมนสฺสฏฺฐานิยํ รูปํ อุปวิจรติ, โสเตน สทฺทํ สุตฺวา…เป.… ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา…เป.… ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา…เป.… กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา…เป.… มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย โสมนสฺสฏฺฐานิยํ ธมฺมํ อุปวิจรติ – อิเม ฉ โสมนสฺสุปวิจาราฯ

(9) ฉ โทมนสฺสุปวิจารา

ตตฺถ กตเม ฉ โทมนสฺสุปวิจารา? จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา โทมนสฺสฏฺฐานิยํ รูปํ อุปวิจรติ, โสเตน สทฺทํ สุตฺวา…เป.… ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา…เป.… ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา …เป.… กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา…เป.… มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย โทมนสฺสฏฺฐานิยํ ธมฺมํ อุปวิจรติ – อิเม ฉ โทมนสฺสุปวิจาราฯ

(10) ฉ อุเปกฺขุปวิจารา

ตตฺถ กตเม ฉ อุเปกฺขุปวิจารา? จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา อุเปกฺขาฏฺฐานิยํ รูปํ อุปวิจรติ, โสเตน สทฺทํ สุตฺวา…เป.… ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา…เป.… ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา…เป.… กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา…เป.… มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย อุเปกฺขาฏฺฐานิยํ ธมฺมํ อุปวิจรติ – อิเม ฉ อุเปกฺขุปวิจาราฯ